Στίγμα και Πρότυπα: Απενοχοποιώντας την Ψυχική Υγεία (Μέρος 1ο)

Ο στιγματισμός των ατόμων που πάσχουν από κάποια ψυχική ασθένεια αποτελεί ακόμα και στις μέρες μας θέμα συζήτησης και προβληματισμού. Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις για την ψυχική υγεία είναι γνωστές και καλά ριζωμένες στη νοοτροπία μεγάλης μερίδας του κόσμου, λειτουργώντας ανασταλτικά στην απόφαση κάποιου να αναζητήσει βοήθεια. Οργανισμοί, οργανώσεις, πολίτες, λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας και εργαζόμενοι σε αυτές προσπαθούν μέσα από δράσεις και ενημερωτικά προγράμματα να απενοχοποιήσουν την ψυχική ασθένεια, να καταρρίψουν το μύθο “ζητάω βοήθεια σημαίνει ότι είμαι αδύναμος” και να δώσουν κίνητρο από τη μία, στους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κάποια δυσκολία να φροντίσουν την ψυχή τους και από την άλλη, στους γύρω τους να ενημερωθούν και να τους στηρίξουν αποτελεσματικά.

Ενώ λοιπόν στη χώρα μας επικρατούν οι παραπάνω απόψεις, στην απέναντι μεριά του πλανήτη, στις ΗΠΑ συγκεκριμένα, τα πράγματα είναι σαφώς πιο..προοδευτικά. “Κάθε Αμερικάνος”, λένε, “έχει τον ψυχολόγο του”. Αυτή η δήλωση μπορεί να μην είναι 100% ακριβής, είναι όμως ενδεικτική της κατάστασης. Ο ψυχολόγος δε βρίσκεται μόνο στο γραφείο του ή σε κάποια δημόσια/ιδιωτική δομή ψυχικής υγείας. Βρίσκεται στα σχολεία, στις εταιρείες, στις αθλητικές ομάδες. Αυτό δε σημαίνει ότι όλα είναι ρόδινα στις ΗΠΑ. Οι περιπτώσεις στις οποίες η ψυχική υγεία αντιμετωπίζεται στερεοτυπικά είναι πολλές. Πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι οι επιθέσεις με όπλα στα σχολεία οφείλονται αποκλειστικά στα ψυχολογικά προβλήματα του δράστη. Πολλοί είναι επίσης αυτοί που θεωρούν ότι οι διάσημοι είναι… υπεράνθρωποι που η δόξα και το χρήμα δεν τους επιτρέπουν να μην είναι ευτυχισμένοι (“Έχουν τόσα λεφτά, δεν ξέρουν τι να τα κάνουν και αρχίζουν τις καταχρήσεις”, “Είναι δυνατόν να είναι τόσο γνωστοί και πλούσιοι και να έχουν κατάθλιψη; Ας είχα εγώ τόσα λεφτά…”).

Στις ΗΠΑ, άνθρωποι που θεωρούνται διάσημοι λόγω της παρουσίας τους στην πολιτική, στην τηλεόραση, στη μουσική, στον αθλητισμό, χρησιμοποιούν την προβολή τους σαν μέσο για να καταθέσουν τις προσωπικές τους εμπειρίες, να εμπνεύσουν τον κόσμο να αναζητήσει βοήθεια, να παροτρύνουν τους συμπολίτες τους να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα ψυχικής υγείας, να αντιταχθούν σε πολιτικές που συντηρούν το στίγμα και την προκατάληψη απέναντι στους ψυχικά πάσχοντες. Στην Ελλάδα, ελάχιστοι είναι οι.. εγχώριοι διάσημοι που έχουν μιλήσει ανοιχτά για κάποιο ψυχολογικό τους πρόβλημα, για το πώς το βίωσαν ή πώς το αντιμετώπισαν. Το τελευταίο διάστημα ωστόσο απασχόλησαν την -αθλητική κυρίως- επικαιρότητα οι δηλώσεις δύο ξένων παικτών του NBA σχετικά με τις δικές τους ψυχολογικές δυσκολίες.

Πρώτος μίλησε ο ΝτεΜάρ ΝτεΡόζαν, ο οποίος μέσω twitter δήλωσε ότι “Αυτή η κατάθλιψη ρουφάει το καλύτερο κομμάτι του εαυτού μου”. Μετά από την ανάρτησή του αυτή, δέχτηκε χιλιάδες μηνύματα τόσο ατόμων που βιώνουν το ίδιο πρόβλημα όσο και ανθρώπων που ήθελαν να προσφέρουν απλώς τη στήριξή τους. Ο ίδιος, όταν ρωτήθηκε λίγο καιρό αργότερα για τη δήλωσή του αυτή, είπε:

“Είναι ένα από αυτά τα πράγματα που θυμίζουν πως ανεξαρτήτως του πόσο “άθικτοι” μπορεί να μοιάζουμε, είμαστε όλοι μας άνθρωποι στο τέλος της ημέρας. Όλοι έχουμε συναισθήματα… Κάποιες φορές νιώθεις να ρουφάει τον καλύτερό σου εαυτό, στιγμές που όλος ο κόσμος είναι πάνω σου.”

Συνεχίζοντας, εξήγησε το λόγο για τον οποίο ήταν σημαντικό για τον ίδιο να αποκαλύψει και να μοιραστεί το πώς βιώνει την κατάθλιψη:

“Στην ηλικία που έχω φτάσει, έχω καταλάβει πόσος κόσμος το περνάει. Ακόμα και αν μόνο ένας άνθρωπος το δει και πει “περνάει όλο αυτό και είναι εκεί έξω και τα καταφέρνει”, για εμένα είναι ΟΚ”.[…] Αυτή ήταν όλη μου η πρόθεση. Καταλαβαίνω ότι είναι δύσκολο να πάρεις θέση και να κάνεις κάτι τέτοιο, άρα αν έπρεπε να είμαι εγώ το εξιλαστήριο θύμα που θα άνοιγε αυτή την πύλη για να κάνει όλους τους άλλους να νιώσουν άνετα, και να μοιραστούν την ιστορία τους, και να βοηθήσω τον επόμενο από μένα, αυτός είναι ο λόγος που γίνονται όλα αυτά.”

Ήταν αυτή η αποκάλυψη του ΝτεΡόζαν που έδωσε δύναμη σε έναν ακόμα κορυφαίο παίκτη του NBA, τον Κέβιν Λοβ, να γράψει ένα εκτενές γράμμα σχετικά με τις καταστάσεις που τον οδήγησαν να ζητήσει ψυχολογική βοήθεια και άλλαξαν την αντίληψη που είχε για αυτή.

Ο Λοβ άνοιξε την επιστολή του λέγοντας ότι στις 5 Νοεμβρίου, στο ημίχρονο του αγώνα με τους Hawks, έπαθε μία κρίση πανικού. Αποκάλυψε ότι του είναι γενικά δύσκολο να μιλάει για τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, ότι υπέφερε σιωπηλά επειδή ένιωθε ότι κανείς δε μπορούσε να κατανοήσει τι βιώνει, αλλά μέσα από την εμπειρία του αυτή κατάλαβε ότι πρέπει να αλλάξει και να μιλήσει ανοιχτά, γιατί οι άνθρωποι δε μιλάνε αρκετά για την ψυχική υγεία, ειδικά οι άντρες και τα αγόρια.

Έχοντας μεγαλώσει με την αντίληψη που επικρατεί γενικά περί του τι σημαίνει να είσαι και να φέρεσαι σαν άντρας, “Να είσαι δυνατός. Μη μιλάς για τα συναισθήματά σου. Ξεπέρασέ το μόνος σου.”, προσπάθησε να αποσιωπήσει αυτό που του συνέβη. Όμως ένα κομμάτι μέσα του δεν του επέτρεπε να παραβλέψει το γεγονός ότι είχε πάθει κρίση πανικού. Έτσι, η ομάδα του, τού έκλεισε ραντεβού με ψυχοθεραπευτή. Μέσα από τις συνεδρίες, ο Λοβ κατάλαβε ότι υπήρχαν προβλήματα και καταστάσεις έξω από τη δουλειά του που τον απασχολούσαν και του προκαλούσαν δυσάρεστα συναισθήματα. Ανακάλυψε, για παράδειγμα, σε τι βαθμό είχε καταπιέσει τα συναισθήματά του για το θάνατο της πολύ αγαπημένης του γιαγιάς, το πόσο του είχε στοιχίσει που δεν πρόλαβε να την αποχαιρετήσει και που δεν είχε την ευκαιρία να θρηνήσει.

Ο Λοβ στην επιστολή του τονίζει κυρίως τρία θέματα. Πρώτον, τη σημασία που έχει το να συνειδητοποιεί κάποιος ότι χρειάζεται βοήθεια. Δεύτερον, την κατανόηση ότι όλοι σε κάποια φάση της ζωής μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποια ψυχολογική δυσκολία, που είναι ένα πρόβλημα..αόρατο. “Όλοι αντιμετωπίζουν κάτι που δε μπορούμε να δούμε”, λέει ο Λοβ και τονίζει τη σημασία που έχει το να μιλάμε για αυτά που κρύβουμε μέσα μας, για τα ψυχικά βάρη που κουβαλάμε καθώς αυτά μας εμποδίζουν να γνωρίσουμε τον εαυτό μας καλύτερα και να βοηθήσουμε επίσης άλλους σαν εμάς. Τρίτον, τη δημιουργία ενός καλύτερου περιβάλλοντος συζήτησης για θέματα ψυχικής υγείας. Λέει συγκεκριμένα:

“Με τα όσα μοιράστηκε ο ΝτεΜάρ πιθανόν βοήθησε κάποιους ανθρώπους -και μάλλον πολύ περισσότερους από ό,τι ξέρουμε- να νιώσουν ότι δεν είναι τρελοί ή περίεργοι επειδή παλεύουν με την κατάθλιψη. Τα λόγια του βοήθησαν να αποδυναμωθεί κάπως το στίγμα, και νομίζω ότι εκεί βρίσκεται η ελπίδα.”

Οι δύο σπουδαίοι αυτοί αθλητές μιλώντας για τα βιώματά τους κατάφεραν να ανοίξουν το δρόμο για τους συναθλητές, συνεργάτες και θαυμαστές τους ώστε να κάνουν το ίδιο και να “πολεμήσουν” με τον τρόπο τους το στίγμα που συνοδεύει τα προβλήματα ψυχικής υγείας. Ήδη ένας πιο νέος αθλητής, ο Κέλλυ Ούμπρε Τζούνιορ, μίλησε για την πίεση που νιώθει και ο ίδιος στην προσπάθειά του να δώσει το καλύτερο στην ομάδα του. Δήλωσε ότι ο πατέρας του μεγαλώνοντας του έμαθε να μην αφήνει ποτέ κανέναν να δει ότι είναι αδύναμος και ότι οι άνθρωποι συνήθως βλέπουν τους παίκτες του NBA σαν υπερήρωες, ενώ στην πραγματικότητα κι αυτοί είναι άνθρωποι με προβλήματα. Έκανε επίσης λόγο για το πόσο δύσκολο είναι για τους παίκτες να μιλάνε ανοιχτά για τα προβλήματά τους, καθώς αυτό θα μπορούσε να βλάψει την καριέρα τους.

Οι αθλητές και ο τρόπος με τον οποίο ζουν αποτελούν πρότυπο. Τα δικά τους κατορθώματα αποτελούν έμπνευση για τις επόμενες γενιές. Το ίδιο ισχύει και για τα πολιτικά πρόσωπα, τους επιστήμονες, τους ανθρώπους των τεχνών και του θεάματος. Είναι επαγγελματίες τους οποίους ο κόσμος παρακολουθεί και θαυμάζει. Στην Αμερική, όπου τα πράγματα είναι πιο προοδευτικά, υπάρχει ακόμα η ανάγκη άτομα με φήμη και κύρος στο επάγγελμά τους, να μιλήσουν ανοιχτά, να πάρουν θέση για ζητήματα που απασχολούν τον καθένα μας. Και το κάνουν. Όποτε το απαιτήσουν οι συνθήκες, αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται στο δρόμο, διοργανώνουν καμπάνιες, δηλώνουν δημόσια τη στήριξη και τη συμμετοχή τους στον αγώνα των ψυχικά πασχόντων, μοιράζονται τα προσωπικά τους βιώματα, γίνονται πρότυπα, γίνονται έμπνευση.

Στην Ελλάδα όμως; Είτε ζούμε σε μια κοινωνία όπου κανένα δημόσιο πρόσωπο δεν αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα ψυχολογικής φύσης, είτε το ταμπού γύρω από την ψυχική υγεία είναι πιο ισχυρό από τη βούληση αυτών των ατόμων να αποτελέσουν πρότυπα και πηγή έμπνευσης για τους υπόλοιπους πολίτες. Η νέα γενιά αν και είναι πιο εξοικειωμένη με την έννοια του ψυχολόγου, εξακολουθεί να έρχεται αντιμέτωπη με το στίγμα της ψυχικής υγείας είτε γιατί το “κουβαλάει” στο dna της ή επειδή το συναντά στα σχόλια και στη στάση των γύρω της. Είναι πια καιρός τα δημόσια πρόσωπα της χώρας να πάρουν θέση και να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους, να δείξουν στους νέους, αλλά και στους πιο μεγάλους ότι δεν υπάρχει τίποτα κακό, τίποτα κατακριτέο στο να χρειάζεται κάποιος βοήθεια και κυρίως, στο να τη ζητάει.

Η ψυχική ασθένεια είναι μια αόρατη πληγή, ένα αόρατο βάρος που ο καθένας βιώνει διαφορετικά, αλλά κανένας δεν είναι μόνος!