Γράφει η Μουρατίδου Σοφία.
Η γήρανση είναι μία φυσιολογική περίοδος στη ζωή του ανθρώπου, μετά τη γέννηση, τη νεότητα και την ενήλικη ζωή και ακολουθείται από αλλαγές σε διάφορα επίπεδα όπως το σωματικό, το συναισθηματικό, το πνευματικό και το κοινωνικό. Είναι μία συνέχεια της εξέλιξης του ανθρώπου. Με το πέρασμα των δεκαετιών και την ανάπτυξη των κοινωνιών έχει παρατηρηθεί μία μείωση του αριθμού των γεννήσεων και μία αύξηση στο προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων. Αυτό έχει κάνει πιο επιτακτική την ανάγκη να δοθεί έμφαση στην τρίτη ηλικία, μία περίοδο που έχει παραμεληθεί μέχρι τώρα και η οποία άρχισε να τραβάει το ενδιαφέρον των επιστημόνων τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο ρόλος των θεραπευτών και των συμβούλων είναι καθοριστικής σημασίας στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ηλικιωμένων. Παρόλο που υπάρχει η αντίληψη ότι οι ηλικιωμένοι δε θα επωφεληθούν ιδιαίτερα από τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, τα δεδομένα έρχονται να την αντικρούσουν. Έχει αποδειχθεί ότι διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις έφεραν αποτέλεσμα σε άτομα τρίτης ηλικίας με κατάθλιψη ή άγχος.
Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να τονιστεί πως υπάρχει διαφορά στο να δουλεύει κάποιος με άτομα τρίτης ηλικίας, συγκριτικά με νεότερους, καθώς υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να προστεθούν κάποιοι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως η γενικότερη σωματική κατάσταση, οι αλλαγές σε γνωστικές λειτουργίες, καθώς και η ύπαρξη ή οι επιπτώσεις κάποιας ασθένειας. Οι ηλικιωμένοι έχουν επίσης την τάση να μπερδεύουν τις σκέψεις με τα συναισθήματα, γι’ αυτό και χρειάζονται εκπαίδευση από τους θεραπευτές για τη διάκρισή τους.
Ο θεραπευτής είναι επίσης σημαντικό να εστιάσει στο τι σημαίνει για το ίδιο το άτομο να διανύει την τρίτη ηλικία, τι πεποιθήσεις έχει γύρω από αυτό και ποιες είναι οι ανάγκες του. Η στάση του ηλικιωμένου επηρεάζεται πολύ από την προσωπικότητά του και τη στάση ζωής που είχε μέχρι τώρα. Έχει βρεθεί ότι τα άτομα στην τρίτη ηλικία τείνουν να ενεργοποιούν την ίδια στάση που διατηρούσαν στην πορεία της ζωής τους, καθώς και τους ίδιους μηχανισμούς επίλυσης προβλημάτων. Βέβαια, οι αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στη ζωή ενός ατόμου που διανύει την τρίτη ηλικία μπορεί να επηρεάσουν αρκετά τη στάση του και τα συναισθήματά του και δεν πρέπει να παραβλέπονται. Πιο συγκεκριμένα, η απώλεια είναι ίσως η σημαντικότερη κατάσταση με την οποία έρχεται αντιμέτωπος ένας ηλικιωμένος. Η απώλεια αφορά όχι μόνο αγαπημένα του πρόσωπα, αλλά ταυτόχρονα απώλεια ρόλων, συνηθειών και σωματικών ικανοτήτων. Ο θάνατος του/της συζύγου πέρα από συμπτώματα άγχους και μοναξιάς στον πενθούντα σύζυγο, προκαλεί και απώλεια κοινωνικού ρόλου, χάνεται ο συζυγικός ρόλος. Σταδιακά φαίνεται ότι χάνονται και οι κοινωνικές δραστηριότητες που το ζευγάρι ήταν εμπλεγμένο μαζί και οι επαφές με τους συγγενείς του θανόντα τείνουν να μειώνονται. Βέβαια, σε αυτό παίζει ρόλο και η εγγύτητα που είχαν οι σύζυγοι.
Η συζήτηση από πλευράς του θεραπευτή με τον πενθούντα σχετικά με την προϋπάρχουσα συναισθηματική ανθεκτικότητα, την ικανότητα προσαρμογής, καθώς και τις ανάγκες του ατόμου που καλύπτει το υποστηρικτικό περιβάλλον είναι καθοριστικής σημασίας για την προσαρμογή στην απώλεια, ειδικά όταν τα καταθλιπτικά συμπτώματα και η κατάθλιψη συχνά αντιμετωπίζονται ως μέρος των γηρατειών, με συνέπεια να μην παρέχεται η ανάλογη βοήθεια.
Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που συχνά καλούνται να αντιμετωπίσουν οι ηλικιωμένοι κυρίως άνω των 75 ετών είναι η απώλεια της ανεξαρτησίας τους και η μείωση των σωματικών ικανοτήτων τους. Αυτό σε συνδυασμό με τα στερεότυπα και την έμφαση που δίνει η κοινωνία στη νεότητα έχει μεγάλο αντίκτυπο στην αυτό-αντίληψη του ατόμου και στην συμπεριφορά του.
Ο θεραπευτής λοιπόν, παράλληλα χρειάζεται να διερευνήσει και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο έζησε ο ηλικιωμένος πελάτης του και το οποίο επηρεάζει τις αντιλήψεις που έχει και την ποιότητα ζωής του. Παρατηρείται ότι η κοινωνία διατηρεί αρνητικά στερεότυπα για το πέρασμα της ηλικίας (κατά βάση στους δυτικούς πολιτισμούς). Αντιμετωπίζει με αποστροφή την τρίτη ηλικία, θεωρεί ότι είναι η περίοδος όπου το άτομο αποδυναμώνεται, δεν είναι παραγωγικό, διακρίνεται από σωματικά και πνευματικά ελλείμματα μέχρι που επέρχεται και ο θάνατος. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει κάποιος τους ηλικιωμένους, καθώς και τα ανέκδοτα ή τα σχόλια που γίνονται, συχνά υποδηλώνουν κι αυτά με τη σειρά τους αυτή την αρνητική ματιά με την οποία η κοινωνία αντιμετωπίζει τους γηραιότερους.
Συνοψίζοντας, ζούμε σε μία κοινωνία όπου διατηρεί αρνητικές αντιλήψεις για την τρίτη ηλικία και αυτό δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστα τα μέλη της. Μία ηλικιακή ομάδα, όπως είναι αυτή των ηλικιωμένων, που ακόμα δεν έχει λάβει τη φροντίδα που της χρειάζεται είναι πολύ σημαντικό να έχει ειδικούς δίπλα της που θα τους αντιμετωπίσουν ανθρώπινα και θα ακούσουν το βίωμά τους. Λόγω του ότι η τρίτη ηλικία τείνει να κυριαρχήσει στο μέλλον, είναι σημαντικό να γίνει περαιτέρω έρευνα γύρω από τα προβλήματα που παρουσιάζει και να δοθεί περισσότερη έμφαση στις παρεμβάσεις που είναι κατάλληλες, σύμφωνα με τη συμπτωματολογία, αλλά και την προσωπικότητα του ατόμου τρίτης ηλικίας.
Πηγές
Bandura, A. (1993). Perceived self-efficacy in cognitive development and functioning. Educational Psychologist, 28(2), 117-148.
Bandura, A. (2001). Social cognitive theory an agentic perspective. Annual Review of Psychology, 52, 1-26.
Laidlaw, K., Thompson, L. W., Dick-Siskin, L., & Gallagher-Thompson, D. (2004). Cognitive behavior therapy with older people. England: John Wiley & Sons.
O’Leary, E. (1996). Counselling older people. Chapman & Hall.
Wilkinson, P. (2009). Cognitive behavioural therapy with older adults; enthusiasm without the evidence?. The Cognitive Behaviour Therapist, 2, 75-82.
Δημητρόπουλος, Ε. (1999). Συμβουλευτική και συμβουλευτική ψυχολογία. Αθήνα: Μ. Π. Γρηγόρη.
Μπαμπάτσικου, Φ. (2009). Διαχρονική δημογραφική εξέλιξη του ελληνικού πληθυσμού. Το Βήμα Του Ασκληπιού, 8(4), 275-290.
Τσολάκη, Μ. (2009). Έξυπνες ιδέες για επιτυχημένα γηρατειά. Πρακτικά ημερίδας.
